Intelektualne podróże w sferze początków i historii pisma. Hieroglify, pismo klinowe, kaligrafia arabska, pismo chińskie, japońskie. Manuskrypty. Piktogramy.

Wymieniłem gleby wizualne, którymi żywił się i nadal znajduje w nich bogate, ożywcze stymulacje, na podobieństwo drożdży, Mieczysław Wasilewski. Inaczej niż jego Nauczyciel, profesor Henryk Tomaszewski. Różne pokolenia, dwa życiorysy rozdzielone historią i stylem życia. Spokrewnione wizualizacją przestrzeni znaków. Inne natomiast były źródła igraszki językowej. Tomaszewski czerpał garściami z soczystego leksykonu przedwojennej Warszawy. Powiedzonka, dowcipy, absurd, elokwencja „knajarstwa”, szemranego. Mieszał ją z jędrnym słownictwem bywalców kawiarń, kabaretów i teatrzyków. Wiele z jego słownych uproszczeń, aluzji, przezabawnych i karkołomnych przeinaczeń weszły na stałe do języka ówczesnych elit. Zachód potrafił je odczytać bez czytania. W tym świecie, graficy i teoretycy komunikacji, zwali go „wizualnym lingwistą”. Na przekór legendzie, profesor Tomaszewski nie znał żadnego języka obcego. Wasilewski, asystent „Henia”, po powrocie z dłuższego pobytu w Paryżu, gdzie poznał graficzne metier w warunkach rynkowych, wniósł innego ducha do pracowni. Opanowanie języków, przyciągnęło do Akademii warszawskiej wielu studentów z Francji, Norwegii, Finlandii, Słowenii, Czechosłowacji nawet Japonii.

Pracownie Plakatu prof. Tomaszewskiego i prof. Mroszczaka znalazły się w czołówce międzynarodowej. Młodzieńczy Mieczysław we własnej twórczości i w pracy ze studentami dał upust strukturze racjonalnego umysłu. Szukał zwięzłej, mniej opisowej poetyki, dającej się przełożyć na czytelne imago. Skorzystał naturalnie z modelu intelektualnego: fraszka, kalambur, żart myślowy, koncept, cytata. Idąc tym tropem znalazł go w utworach popularnego wówczas, S. J. Leca, autora Myśli nieuczesanych i in. „Wystarczy słowo, reszta jest gadaniem” – mawiał satyryk. Zapytany dlaczego pisze krótkie fraszki, Lec miał gotową odpowiedź, „bo słów mi brak”. Wasilewskiemu także nie brakowało pomysłów ze słowami i bez słów. Niechaj przykładem będzie plakat „To be war not to be?” (1975), świadczący o inteligencji typograficznej w operacji czysto wizualnej i treściowej.

Inny plakat, do filmu „Nietykalny” czarno-biały, uwypukla z kolei, przenikliwe drążenie tematu za pomocą właściwej formy – „nietykalny, czyli najeżony kolcami”. Zwrócił na to uwagę, bystry student w pracowni, Mateusz Rakowicz. Co krok napotykamy na znakomite przykłady intelektualno-wizualnych procedur, pomysłów młodzieńczego artysty i nauczyciela.Wszelako, rysunek w wielu postaciach jest, był i nadal pozostaje najsilniejszą, autorską cechą grafiki Wasilewskiego. Pędzel podniesiony do obszaru komunikacji. W czarno-białym, „pędzlowatym” narzędziu, czuje się swojsko. Pędzle miękkie, cieniutkie, twarde jak szczotki, z ostrym stożkiem, rozczepione, starte, bądź uschnięte. Z tego Uniwersum wyłaniają się linie, smugi, plamy i plamki. Krajobraz igrających kleksów i pętli. Płaskie, obłe, zderzone z formą geometryczną, kwadratem, krzywizną bądź kołem. Zamaszyste w zamyśle eksponują energię. Każdy zrealizowany projekt, poprzedzają niezliczone warianty. Bezlitośnie je wyrzucał lub niszczył. Repertuar ograniczony jak w muzyce minimal John Cage’a. i Philipa Glassa.

Można by artyście wytknąć nadużywanie formy powtarzalnej, albo świadomym zubożeniem autorskiej palety. Cnota powściągliwości, czy też wyczerpanie się pomysłów? Jedno i drugie. Wszelako duch młodzieńczy latami daje o sobie znać, o czym świadczą plakaty ( „Toulouse Lautrec”, „Nietykalni”, „Tymczasowy raj” i wiele innych), okładki dla miesięcznika „Problemy”, liczne okładki książkowe, ilustracje i logo-gramy. Dorobek zasługujący od dawna na przyzwoitą monografię. Uczynili to Chińczycy. No comments. Wasilewski pedagog 1971-1985, lata późniejsze...2010 etc. Mieczysław Wasilewski, kontynuator dzieła spontanicznego „Henia”, dał się poznać jako nauczyciel samodzielny. Stworzył własne metody przyswojenia studentom, języka grafiki komunikacyjnej, uzależnionej jak nigdy dotąd, od zmian w technologii. Umiejętnie połączył zalety graficzne „wczoraj”, zwane „polską szkołą plakatu”, z wiedzą oraz zastosowaniem cywilizacji cyfrowej.

Wgląd w jego metody dydaktyczne daje publikacja dwujęzyczna, anglo-chińska, zrealizowana w Chinach (2004). z inicjatywy chińskich autorów i wydawcy „China Youth, Press”. Wyróżnia się ona „innością” zamysłu i autorskim opracowaniem lay-out-u.. Książkę czyta się i ogląda na „dwa” otwarcia – sposób odczytania. Jest przykładem zaczynu, przenikania kultury chińskiej i kraju nad Wisłą. Otwierają ją słowa Mistrza, Henryka Tomaszewskiego: Profesor Mieczysław Wasilewski – gra na flecie i okarynie w międzynarodowej orkiestrze artystów grafików. Zaś Danuta Wróblewska w zwięzłym komentarzu uchwyciła esencję dzieła Wasilewskiego, jako laboratorium inteligentnego myślenia. Natomiast wpis do książki jego rówieśnika, artysty-grafika, Wiesława Rosochy, brzmi żartobliwie w formie dytyrambu. Oto fragment: „Warto z nim chodzić na skróty./ Ręka wyposażona w głowicę.../ Wbrew pozorom nie dzieli świata na czarny i biały./ Nieustannie sprawdza / nasze oko i inteligencję. / Ostatnie rysowa- nie / to jak przegląd / pięknych bramek / strzelonych główką / ORKIESTRA TUSZ!”. Nareszcie, ktoś znający się na rzeczy w materii żartu, dokonał „odkrycia”.

Szanowny Profesor, nosiciel rozumu i rozsądku, niczym siewca, pobudza dla żartu, również żywioły śmiechu. Ileż to odcieni osobowościowych tkwi w jednym ciele! W tym miejscu wypada uzupełnić ową osobowość. cechą dociekliwości poznawczej, bliską kulturze ludów dalekowschodnich. Zajęcia z liternictwa czyli „mariaż litery z obrazem” prowadził zaledwie przez jeden rok i to w zastępstwie innego pedagoga. Jednak zapisały się one w pamięci dwóch studentów, dziś osoby o znacznym dorobku twórczym, Dariusz Bryl i Robert Manowski. Zapytani, jednym głosem przywołali sytuację sprzed 20 lat „na tych zajęciach praktykowaliśmy pisanie patykiem” i dodajmy, podobnymi krypto-narzędziami z innych cywilizacji. Aż dziw, Dariusz, z otwartą głową na świat zewnętrzny, zapamiętał ten rys charakteru prof. Mieczysława Wasilewskiego - osoba powściągliwa, rzadka dziś rysa charakteru, rzekł. Esencja pracy pedagoga w obliczu światowej globalizacji, stwierdził Wasilewski w wywiadzie - polega na znalezieniu rozsądnej równowagi między tradycją i nową techniką. Sądząc z karier życiowych jego absolwentów, metoda ta zdała egzamin. Przeglądając strony w drugiej części publikacji pod tytułem „Studenci”, wchodzimy na szlak myślenia studentów, dyplomantów jego pracowni. Przeważają indywidualności zwiastujące bogactwo warsztatu, mozaikę rozwiązań, propozycji i języków komunikacji publicznej. Do nich zaliczyłbym przede wszystkim Agatę Bogacką, Katarzynę Stanny, Anetę Szeweluk, Marcina Władykę, Mateusza Rakowicza i Japonkę Ola Ubukata.

Z rozmów i spotkań z nimi, wyłania się obraz pokolenia, niezmiernie budujący, wartościowy dla socjologa, czy wręcz, kulturoznawcy. Dla obserwatora tego obszaru kultury, świadomość, że studia i prace dyplomowe z grafiki projektowej, pozwoliły znacznie poszerzyć pole działania, kolejnemu pokoleniu, jest źródłem niekłamanego podziwu dla pedagoga – mędrca powściągliwego. Nie powtarzają swoich pedagogów, stosunkowo szybko zdołali rozpoznać własne możliwości. Od wyszukanych form rysunku, kreacji fotograficznej, autorskiej reklamy, animacji, do samodzielnej opcji malarskiej, warsztatu filmowego i skomplikowanych technologii reprodukcyjnych. Zjawisko o którym mowa, nazwałbym wspinaniem do samodzielności. Młodzi dość sprawnie budują własną drogę, rozpoznawalną i poszukiwaną na rynku autorskich „gwiazd”. Działają indywidualnie, niekiedy tworzą autorskie grupy na podobieństwo przedwojennego i sławnego Levitt-Him.

Agata Bogacka, otwiera wybraną przeze mnie i Profesora, panoramę „gwiazd”, sygnalizującą talenty już zaistniałe w obiegu publicznym, włączając Internet. Agata prezentuje auto-refleksję nad atutami i relacjami w sferze gender. Jej seria obrazów „Ja krwawię”, będąca celnym ciosem wymierzonym w zadufaną męską połówkę, narobiła wiele szumu w świecie młodej sztuki. Wnikliwi krytycy, łowcy nowych twarzy, dobierali się do klucza odważnego ataku. Był to elegancki popis plastycznej narracji, kwestionujący męski stereotyp płci. Został osiągnięty dzięki plakatowej zwięzłości, skrótu, opanowanego w pracowni Profesora. W chińskiej publikacji, jej prace dla reklamy wręcz przykuwają wzrok Wzorzec nowoczesnego anonsu. Zapowiedź dużych zarobków w światowej reklamie. Wybrała trudniejszą drogę. Poznałem Agatę na zakręcie kariery. Porzuciła graficzne zaloty, dla niepewnej malarskiej podróży, za to odnajduje w niej siebie, czyli głębie i nowe myślowe podniety. Może być przykładem współczesnej młodej kobiety, kierującej się ideałami wyniesionymi z rodziny o nazwiskach zapisanych na trwale w skarbnicy polskiej kultury.

Katarzyna Stanny, córka wybitnego grafika Janusza Stanny, ukształtowana od dzieciństwa w klimacie sztuki, znalazła dla jej licznych talentów plastycznych i pedagogicznych, „niszę” w fotografii i grafice warsztatowej. Rosław Szaybo prof. ASP u którego pełni stanowisko asystentki – doktorantki (w międzyczasie, uzyskała tytuł doktora sztuki na polu fotografii ) , napisał krótko po jej wystawie grafik „Owady” : Kasia stała się ważką – myślę, że zawsze będzie motylem. Jej ojciec analizując prace córki w ilustracjach i biżuterii, zwrócił uwagę na „dalekie echa sztychów” w nich. Natomiast praca Katarzyny (dyplom) zamieszczona w chińskiej publikacji, na stronach rozkładowych „natura – kultura” jest podwójnym majstersztykiem – radość dla oka i uznanie dla fotograficznej kompetencji. Raz jeszcze przywołam jej Patrona z Grupy Historycznej ASP, Rosława Szaybo – Kasia Stanny znajduje się w grupie Udaczników (tych, którym się udało, z ros.). Energia, rozmach aktywności równolegle z artystyczną, również intelektualną, badawczą związanej ze sprawnością sportową, składają się na wizerunek młodości chłonnej i pracowitej.

Aneta Szeweluk. Jedno niezapomniane spotkanie, po którym poczułem wyższy stan emocji. Jej praca dyplomowa wyróżnia się czymś nieuchwytnym, co kojarzy się z muzyczną wibracją strun. Zapis świadomie „barbarzyński”. Osiąga go dzięki czarno-białej, rysunkowej dramaturgii, ekspresyjnej, niekiedy lirycznej i położonej znienacka, zbrudzonej plamie koloru. Aneta uwodzi cienką linią i „rozczochraną” literą na białym płótnie. Wypracowała sobie podłoże rysunku – płyn z kawy, herbaty, farba akrylowa wielokrotnie odbijana (?), płótno ze śladami przyprasowania żelazkiem. Korekty Profesora opisane z wzruszającymi szczegółami, mówią o dialogu - nauczyciel/ studentka - we wspólnej przygodzie, radości odkrywania i lubowania się formą.. Razem - „dopieszczaliśmy każdą kreskę...namaszczaliśmy ją (okładkę). Na wyniki jej studiów złożyli się inni wykładowcy uczelni, wśród nich, prof. Janusz Przybylski (rysunek) oraz Paweł Nowak. Zainteresowany dalszymi losami zawodowymi Anety, dowiedziałem się, że osiągnęła pozycję art director w poważnej Agencji reklamy w stolicy. Była zawiedziona klimatem wyborów wartości panujących w tym środowisku. Oznaczał dla niej skok z nieustannej sublimacji języka grafiki w pracowniach ASP, do miałkości i trywialnej reklamy, na co dzień w Agencji, był i pozostał dla niej bolesny. W świecie kadry kierowniczej i zleceniodawców nie liczy się wiedza i oceny dyrektora artystycznego. Podzieliłem się z Anetą z własnym doświadczeniem z lat 70. w Nowym Jorku, gdzie obracałem się w kręgu grafików dizajnerów, światowych firm i agencji reklamy Wymieniłem przykładowo Push Pin Studio i wybitnych typografów z U&lc (Upper and Lower case). Zastanawiająca różnica jakościowa. Na tym tle, art director na rynku polskim, jest jeno echem stanowiska, autorytetu, liczącego się w rozwiniętych krajach Zachodu. Do kampanii promocyjnych z reguły angażuje się twórców „z nazwiskiem” względnie uznane agencje. Reklama firm poczynając od logotypu, należy do obszaru kultury publicznej i jest ramieniem sztuki. Sukces Romana Cieślewicza w Paryżu, przekładał się na sukces m.in. Galeries Lafayette czy firmy M.A.F.I.A.

Marcin Władyka, asystent Profesora, wzbogacił nieco portret osobowy Wasilewskiego. Marcin, postawny mężczyzna tryskający energią, rozmowny, założyciel i właściciel Studia Headmade w Warszawie. To człowiek sukcesu, jako artysta i nowoczesny manager. Wkrótce zdobył uznanie, o czym mogą świadczyć nagrody w konkursach, wystawy, praca pedagoga w uczelniach i staże zagranicą*). Praca nad doktoratem, daje wyobrażenie o tempie i rezerwach w życiowych gonitwach 35-latka. Świat stoi otworem, przed nim i ambitnym zespołem, którym kieruje. Twierdzi, że wybrał właśnie tę pracownię, bowiem w oczach studentów jego rocznika cieszyła się opinią – „ostatnia, która zaspokaja ambicje - być artystą!”. Rozwinął owe krążące hasło, myśl - aspiracje młodzieńcze, przygoda intelektualna, wszechstronny rozwój. Zdobyć nazwisko. Wasilewski był dla studentów partnerem, z nim się prowadziło dialog, rozmawiało. Korekty trwały długo Student musiał przynieść poprzednie propozycje i udowodnić, że jest istotą myślącą. W procesie korekty następowała, nie rzadko, przebudowa zamysłu. Uczył spojrzeć krytycznie, na nowo, co sam zaprojektował. Nazywano taki ruch „nakłuciem balonika”. Wasilewski w takich sytuacjach zniewalał młodzież swoistą młodzieńczością, jakby chciał udowodnić, że ich myślenie kostnieje. Zachęcał do energetycznej postawy – nawet „mizerne pomysły, barachło (ros.), wyciągnąć i przerobić”. Potrafił odnaleźć atuty studenta. Władyka uczył się od Mistrza, w roli asystenta dawał sygnały niezależności, co uwypuklało jego walory pedagogiczne. Jednak w pamięci studentów, prawie nic się nie utrwaliło, ani zaiskrzyło. Nie wykluczone, że Marcin-asystent miał pod swoją opieką inne osoby.

Mateusz Rakowicz, po ukończeniu studiów w ASP w 2001.zajął się tym do czego miał ochotę. Zanurzył się w filmowej produkcji, ceniony jako biegły rysownik z wyobraźnią. Natomiast jego praca dyplomowa, wyraźnie odmienna w pomyśle i realizacji, zasługuje na omówienie. Jak żadna inna, wymagała serii plakatów i dotyczyła społecznej empatii – losu ludzi w ówczesnym, powojennym świecie. U początku narodzin idei plastycznej było „słowo”, które w różnych kontekstach, krążyło wśród najbliższych mu osób. Brzmiało ono wieloznacznie i smutno - uchodźcy, „refugee”. Wkrótce dowiedział się o ich losach. Poznał ludzi o wysokich walorach etycznych, oddani sprawie niesienia pomocy tym, którzy zmuszeni byli do szukania miejsca dla siebie i swoich rodzin. Wśród nich niezwykła osobowość Janiny Ochojskiej, a wokół niej osobistości z Polskiej Akcji Humanitarnej (PAH, w ramach międzynarodowej UNHCR) oraz Ania Blumsztajn i jej Matka. To wszystko sprawiło, że młody i wrażliwy na zło, projektant-grafik , postanowił temat „rozpisać na głosy”. Każde przymusowe uchodźstwo zostało foto-graficznie zainscenizowane. Spinał je tytuł „Z kraju do kraju”. Doktor medycyny z Afganistanu- kelner. itp. Plakaty zaopatrzone w znaczek UNHCR, wydrukowane zostały w nakładzie 2000 egz. Rzadki przykład wczesnego sukcesu. Także dalszy rozwój tożsamości artystycznej Mateusza jest pełen dynamiki, jak ruch w klatce filmowej. Zagospodarował, istotny, acz praktycznie nieobecny u nas, segment w procesie powstawania scenariusza filmowego. Chodzi o scenariusz wizualny, storyboard- scenorys - kino rysowane, wywodzące się od Meliesa i Lumiere. Zdołał opanować tę dyscyplinę do tego stopnia, że uważano go za partnera dla scenarzysty, ale Mateusz uczynił „skok w bok” bowiem jego partnerami stali się sami reżyserzy*). Robił krótkie filmy w których odnaleźć można pazur reżysera. Gorzej z mało ambitnym rysunkiem narracyjnym, czego chyba jest świadom. Czyżby do tego raczej zamkniętego środowiska nie dotarła sztuka Saul Bass’a dla filmu fabularnego? Zignorowano jego filozofię, że czołówka do filmu „musi być piękna” i może sięgnąć po laury, na równi z samym filmem. Takim imperatywem kierowali się polscy nowatorzy filmu animowanego Jan Lenica i Walerian Borowczyk. Po nich graficzne, pomysłowe rozwiązania czołówki umarły. Nic nie wskazuje na to, że się odrodzą. Zapanowało byle co. Mój apel kieruję do Młodzieńców, Wasilewskiego, Szaybo Dudzińskiego i in.

Nie wykrusza się, nie, pokolenie entuzjastów, marzycieli, wizjonerów, zapatrzonych w ideały piękna awangardy drugiej połowy 20 wieku. Nadal tkwią i przekazują autentycznym młodzieńcom, młodzieńcze gesty (graficzne) Nowy krajobraz XXI wieku, jego zarysy otwierają Nowe Horyzonty, nic się nie kończy...... hic transit gloria mundi.

Mówi niewiele, uważnie dobiera słowa i sformułowania, które najlepiej oddają jego, czasem przewrotne, myśli. Z takiego zapewne skupienia powstał pomysł plakatu "To be war/or not to be". Jako artysta MW wywodzi się z tradycji wizualnych poszukiwań jego mistrza – Henryka Tomaszewskiego. Z mistrzem łączy go też podobnie wysublimowane poczucie humoru wizualnego, nie dające przełożyć się na język słów. Można mieć pewność, że z pracowni na Akademii, którą MW przejął po Tomaszewskim, wychodzi następne pokolenie artystów z talentem parających się trudną sztuką wizualnego komunikowania.

Jego plakaty, ilustracje, projekty graficzne od kilkudziesięciu lat pomagają nam zrozumieć otaczający nas świat. Te myśli-obrazy zapadają na długo w pamięć, wracają do nas, upominają nas i bawią.

Po raz pierwszy zobaczyłem polskie plakaty i od razu mnie one zafascynowały, częściowo poprzez same obrazy (nie mogłem przecież czytać tekstów), a częściowo dlatego że były tak nieprawdopodobnie tanie – około jednego dolara za sztukę. Kupiłem wszystkie 70 plakatów dostępnych w Warszawskim sklepie, wśród nich czarno-biały afisz Wasilewskiego do rosyjskiego filmu „Wilczym śladem”. Odtąd odwiedzałem Polskę tak często jak się dało – zwykle raz do roku, i kupowałem bez wyjątku wszystko co tylko udało mi się znaleźć.

Katalogując moje zbiory z czasem przyswoiłem sobie nazwiska autorów, chociaż trudno było mi je zapamiętać i nie wiedziałem jak się je wymawia. Wreszcie uznałem, że powinienem naprawdę zgłębić różnicę pomiędzy Wasilewskim i Walkuskim. Szczęśliwym trafem Wasilewski często podpisywał się zwiększając odstępy pomiędzy kolejnymi literami i tak jako pierwszy zyskał dla mnie odrębną osobowość pośród przytłaczającej liczby polskich plakacistów. Nie chodziło więc o jego styl, który był w tym okresie bardzo zróżnicowany, nie tak niepowtarzalny jak u Jana Młodożeńca czy Geta Stankiewicza. Z perspektywy czasu i nabytej wiedzy o typografii, budowaniu wizerunku i polskich projektantach uświadamiam sobie, że Podpis Wasilewskiego to bardzo zręczny sposób na wyróżnienie się z tłumu przy użyciu najprostszego środka – odstępów między literami. Nacisk na prostotę stał się w późniejszych latach jedną z wyróżniających cech Wasilewskiego. Tworzenie znaczenia z pustki świadczy o metafizycznym charakterze jego umiejętności.

Pod koniec lat 80. miałem już około stu plakatów Wasilewskiego w swojej kolekcji i osobiście znałem wielu polskich kolekcjonerów, od których dowiedziałem się dużo o polskim plakacie. Jednym z nich był Jacek Jaroszyk, który prowadził klub filmowy w Poznaniu, organizował wystawy plakatu i miał liczną kolekcje afiszy filmowych. Będąc w Polsce zwykle odwiedzałem go w jego biurze na zamku w Poznaniu. Któregoś dnia zapytał mnie czy znam plakat Wasilewskiego do filmu „Most na rzecze Kwai”, ale polski tytuł nic mi nie mówił. Kiedy jednak Jaroszyk zaczął gwizdać słynną melodię z filmu znaną jako „Marsz Pułkownika Bogey’a” od razu zrozumiałem co miał na myśli – niewerbalna komunikacja czyni cuda w międzynarodowym porozumiewaniu się. Byłem zaskoczony gdy Jaroszyk powiedział mi, że jego zdaniem to najpiękniejszy polski plakat filmowy jaki kiedykolwiek powstał. Nawet w świetle jego objaśnień, dobrą chwilę zajęło mi dostrzeżenie filarów mostu w czterech literach słowa MOST, a potem ich odbicia w wodzie. Zdaje się, że musiał upłynąć cały tydzień, nim twórcza struktura plakatu uderzyła mnie z pełną siłą i zacząłem rozumieć opinię Jaroszyka. To zdarzenie miało dla mnie długoterminowe konsekwencje:

- Po pierwsze, znacząco podniosło moją ocenę Wasilewskiego na tle innych polskich plakacistów. Dotąd był jednym z wielu twórców plakatów filmowych, teraz stał się autorem obrazów, którym warto przyjrzeć się uważniej. Byłem również pod wielkim wrażeniem prostoty środków wyrazu (zwyczajna czarno-biała ilustracja) użytych do osiągnięcia tak nadzwyczajnego efektu.

- Po drugie, rozbudziło moje zainteresowanie typografią plakatu i projektowaniem czcionek. Jeżeli zręczny projektant może stworzyć most i całą historię z czterech liter, tekst jest o wiele więcej niż tylko dodatkową informacją.

- Po trzecie, często cytowane stwierdzenie, że plakaty, czy też komunikacja wizualna, są uniwersalnym językiem zrozumiałym na całym świecie pomimo różnic kulturowych, i że dobry plakat nie wymaga objaśnień, jest oczywistą nieprawdą. Bez znajomości filmu i tłumaczenia tytułu nie byłbym w stanie zrozumieć tego plakatu.

Po raz pierwszy osobiście spotkałem Mieczysława Wasilewskiego na wernisażu wystawy Franciszka Starowieyskiego na początku września 1997 roku w Galerii Grafiki i Plakatu w Warszawie. Trzy tygodnie wcześniej założyłem witrynę internetową pod nazwą „Posterpage” (http://www.posterpage.ch). Nie miałem żadnego doświadczenia w tworzeniu stron internetowych ani edycji plików graficznych, nie wiedziałem o istnieniu Photoshopa. Cyfrowe aparaty fotograficzne były wtedy jeszcze bardzo drogie, jedynym sposobem na zamieszczenie zdjęć w sieci było wykonanie ich tradycyjnym aparatem na barwnej kliszy, wywołanie i zeskanowanie odbitek. Nie byłem zbytnio zadowolony z kolorów mojej pierwszej galerii online, ale nie miałem pomysłu jak temu zaradzić, więc za drugim razem postanowiłem pokazać tylko czarno-białe plakaty. W chwili gdy zobaczyłem Wasilewskiego, przypomniał mi się jego plakat z mostem i inne czarno-białe prace, toteż zapytałem go czy byłby zainteresowany internetową wystawą. Ku mojemu zaskoczeniu, od razu się zgodził. W 1997 roku niewielu projektantów graficznych było obeznanych z internetem i gotowych pokazywać w nim swoje prace, żaden nie miał własnej strony. Byłem pod wrażeniem gdy Wasilewski w lot zrozumiał moje problemy i nadarzającą się okazję, i zaprosił mnie do swojej pracowni. Zupełnym przypadkiem, akurat zgromadził kolekcję stu czarno-białych plakatów i ilustracji w formie plakatu – marzenie borykającego się z trudnościami administratora Posterpage.

Przygotowanie internetowej wystawy Wasilewskiego zajęło więcej czasu niż się spodziewałem. Swoją pierwszą stronę stworzyłem w ciągu jednego dnia; liczyłem że realizacja ambitniejszego planu wystawy Mistrza Wasilewskiego potrwa około tygodnia. Będąc w posiadaniu licznych informacji na jego temat zebranych podczas pracy nad projektem „Bibliografia plakatu” – ponad sto odnośników do jego twórczości katalogach i książkach, naiwnie zakładałem że wiem już wszystko. Udało mi się znaleźć i zeskanować około 150 plakatów (prawdopodobnie niewielki ułamek jego dorobku w tym czasie), kiedy zacząłem doceniać nakład pracy włożony w dużą wystawę wysoce aktywnego projektanta.

Drugie zaskoczenie przyszło podczas próby napisania notki biograficznej Wasilewskiego. Nie mogłem wyszukać informacji o nim w Google, bo jeszcze wtedy nie istniało, a wyszukiwarka AltaVista wyświetliła może 10 wyników (w porównaniu do 20.000 obecnie). Mimo to dowiedziałem się, że Wasilewski spędził dwa lata w Paryżu, wykładał w Damaszku, a przede wszystkim był profesorem Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie odkąd Henryk Tomaszewski odszedł na emeryturę w 1985 roku. Dopiero wtedy zrozumiałem, jak ważna była rola jego i tej uczelni w polskim projektowaniu plakatu. Do tego momentu, plakaty pojawiały się dla mnie czarodziejskim sposobem w pracowniach projektantów, jak małe strumyczki z wielu źródeł w końcu zlewające się w jedną potężną rzekę zwaną Polską szkołą plakatu.

Ostatecznie umieszczenie wystawy w sieci zajęło dwa miesiące, a postać Wasilewskiego znów znacznie urosła w moich oczach.

Kilka lat później ponownie spotkałem Wasilewskiego, tuż przed siedzibą Akademii na Krakowskim Przedmieściu podczas Biennale Plakatu. Zapytał mnie, czy przyłączę się do członków jury i innych gości Biennale tego wieczoru w jednym z warszawskich lokali. Wzbraniałem się przed pójściem – nie byłem zarejestrowany jako uczestnik, nie miałem zaproszenia ani biletu wstępu i tak naprawdę byłem nikim pośród tych wszystkich znamienitych gości. Do dziś dokładnie pamiętam słowa Wasilewskiego, którymi rozwiał moje wątpliwości: „Monsieur, vous etes en Pologne!”, mając na myśli że polska gościnność przełamuje wszelkie bariery i że jestem jego gościem. Doświadczyłem już wcześniej serdecznego i szczodrego traktowania w Polsce, chociażby w postaci savoir-vivre’u arystokraty Franciszka Starowieyskiego, tym niemniej jestem nim zaskoczony za każdym razem, bo moje wychowanie było zupełnie inne – obcym nie należy ufać dopóki nie dowiodą że są godni zaufania.

Ostatnia historia, którą chciałbym przytoczyć zdarzyła się w Hangzhou, w Chińskiej Akademii Sztuk, największej i najstarszej uczelni artystycznej w Chinach, gdzie Wasilewski był członkiem II Międzynarodowego Biennale Plakatu w 2005 roku. W rozmowach ze studentami wspomniał o swojej trwającej całe życie fascynacji chińskim malowaniem tuszem, o tym jak jego chiński pędzel, którego często używał do tworzenia plakatów był już zużyty ze starości, i że właśnie kupił nowy w Hangzhou. Zastanawiał się, czy stworzy lepsze plakaty przy użyciu nowego pędzla? Było dla mnie oczywiste, że kryją się za tym poważniejsze pytania: jaki jest związek w projektowaniu plakatu pomiędzy warsztatem i treścią? Co jest ważniejsze? Jak jedno wpływa na drugie? Czy programy graficzne są niezbędnie w projektowaniu plakatu? Chiny i Polska udzielają odmiennych odpowiedzi na te pytania. Dobry papier i zaawansowane techniki druku są bardzo istotne w Chinach, podczas gdy wśród polskich artystów dominuje pewna nonszalancja czy nawet duma z tego, że tworzyli najlepsze na świecie plakaty pomimo okropnego papieru, słabych farb i sprzętu, a także niedbalstwa drukarzy, którym zupełnie nie zależało na jakości.

Kwestia nowego pędzla miała jeszcze jedno znaczenie w życiu Wasilewskiego: jego kadencja na warszawskiej Akademii obejmowała okres gruntownych przemian, nie tylko w polskim ustroju politycznym i stylu życia, ale również w projektowaniu graficznym i komunikacji wizualnej. Seria fal zalała jego zawód jak tsunami – najpierw komputer jako narzędzie w latach 90. minionego stulecia, potem internet w początkach XXI wieku, a teraz aparaty cyfrowe, drukarki, smartfony, portale społecznościowe, a to z pewnością jeszcze nie koniec. Jak wykładowca ma przygotować swoich studentów do radzenia sobie z radykalnym zerwaniem z tradycją i atakiem nowych technologii? Czy mu się to udało? Jak sam Wasilewski jako artysta sobie z tym poradził?

Cóż, ostatni z jego plakatów jaki widziałem, reklamujący warszawskie Biennale Plakatu przedstawia apetyczną nagą kobietę, której krągłości zostały ewidentnie namalowane nowym chińskim pędzlem maczanym w czarnym tuszu i są nieskończenie bardziej zmysłowe niż jakakolwiek znana mi animacja 3D – podobały się nawet feministkom; typowy Wasilewski. Wystawa końcoworoczna studentów z pracowni plakatu Wasilewskiego wygląda dość tradycyjnie, z czego wynika, że Wasilewski jest wierny idei, która dobrze służyła polskiemu projektowaniu plakatu przez ostatnie sześćdziesiąt lat – że pomysł jest ważniejszy niż styl czy technika. Polska znów staje się jednym z głównych centrów plakatu, pomimo zniknięcia tradycyjnej Polskiej szkoły plakatu po upadku reżimu komunistycznego. Wiele osób przyczyniło się do tego odrodzenia, wśród nich krakowski marszand Krzysztof Dydo czy kurator Zdzisław Schubert z Poznania, artyści, właściciele galerii, wykładowcy i studenci, ale Mieczysław Wasilewski na swojej pozycji w Warszawie zasługuje na szczególne uznanie za obronę polskiego sztandaru w krainie plakatu w burzliwych czasach.

Z każdym rokiem studenci powoli uwalniają się od bagażu znajomości historii grafiki, plakatu. Zadziwia mnie to, ale przyjmuję to z pokorą i coraz mniejszym zdumieniem, bo tak widocznie być musi. MO: Czy myśli Pan, że jest to znak czasu? MW: Wydaje mi się, że tak. Śledzę to pracując już na Akademii 26 lat. Jak ja zaczynałem studia, sporo wydaje mi się, już wtedy wiedziałem i to nie tylko z zakresu historii sztuki. Dzisiaj młodzi bombardowani są widocznie zbyt wieloma wiadomościami, są rozproszeni w świecie swoich zainteresowań. Nie zawsze w wieku 18 lat potrafią się skoncentrować na tym, co im chodzi po głowie i z czego za 5 lat będą robili dyplom. MO: Myśli Pan, że są niedojrzali? MW: Nie, oni są inaczej dojrzali. Ileż jest teraz możliwości, mediów, którymi mogą się zająć. Mają chyba trudniej, inaczej niż my mieliśmy, bo zmuszeni są zarabiać i nie mogą całkowicie oddać się studiowaniu.

MO: Czy zadania, które daje Pan obecnie studentom, różnią się od tych sprzed paru lat? MW: Próbuję atakować nowe terytoria, bo jest to nieodzowne. Robiłem to nawet gorliwiej na początku lat 90, sądząc, że trzeba nadążać za czasem. Teraz widzę, że tak być nie musi. Nie trzeba próbować zaszczepiać w nich tego, co będą niedługo robili w agencjach. Rzeczywiście gros obecnych zamówień to zlecenia reklamowe, prawie w ogóle zniknęły już plakaty ideologiczne, kulturalne. Trzeba wychodzić poza reklamowe standardy, umieć myśleć koncepcyjnie, tego uczy najlepiej praca na tematy oderwane. Gdybym starał się być tylko spolegliwy wobec rynku, który za chwilę ich wchłonie, musiałbym stać się dyrektorem agencji reklamowej. Nie to jest wypisane na sztandarach tej uczelni. MO: Czy stara się Pan łączyć nowy sposób myślenia z wykształceniem, nazwijmy to, tradycyjnym? MW: Wykształcenie, które sam wyniosłem z pracowni Henryka Tomaszewskiego i z innych pracowni, gdzie trzeba było operować wszechobecnym językiem syntezy, umieć ogarnąć każdy temat, bez specjalnych "ozdobników", staram się przekazać moim studentom. Praca koncepcyjna jest tym, co najbardziej się liczy i najwięcej się za to płaci. MO: Czy w ciągu ostatnich lat zmienił się też pański sposób widzenia świata, a zatem i pańskie plakaty? MW: Nie, nie sądzę. Produkcja plakatów, o których tu próbuję mówić zmniejszyła się w stopniu na tyle znacznym, że są one teraz prawie nieobecne. Oczywiście paru kolegów robi teraz pojedyncze plakaty teatralne, filmowe, ale w zasadzie rynek skurczył się do żałosnego minimum. Ja również kiedyś robiłem kilkanaście plakatów rocznie - to było niedużo jak na tamte czasy, a teraz byłoby liczbą astronomiczną. Mówię o plakatach, które mnie nadal interesują, bo nie współpracuję z agencjami reklamowymi.

MO: Dlaczego? MW: Jakoś mnie to nie interesuje. MO: Żyje Pan w innym świecie? MW: Nie żyje w innym świecie, po prostu mam doskonałe wyobrażenie, na czym to wszystko polega. Nie interesuje mnie ten typ zamówień. Być może gdybym miał - jak moi studenci - 25 lat, to byłbym zmuszony do pracy w agencji. MO: Czy po paru latach widzi Pan różnicę poziomu reklamy w Polsce? MW: Troszkę się ruszyło, ale myślę, że nadal jest rozgardiasz, pomieszanie pojęć. To, co się produkuje, jest często, jak sądzę, nie trafione. A może trafione? Nie mnie oceniać reklamy, bo to nie ja na nie wykładam pieniądze. MO: Gdy idzie Pan ulicą, czy zdarza się Panu robienie korekty billboardu, który zwrócił pańską uwagę? MW: Stale, nieustannie. Najczęściej to mi po prostu ręce opadają, bo każdy z nas, ludzi z branży, gdzieś bywał w świecie i obserwował, co tam rozkleja się na ulicach. Nawet nasze Biennale Plakatu fragmentarycznie obejmowało plakaty komercyjne. Każdy, kto śledzi rynek plakatu, jest świadomy, jakimi szlakami podąża plakat komercyjny. Pojawiają się rewolucjoniści jak Toscani, ale u nas takie radykalne postawy nie występują. Mówiąc o reklamie nie należy zapominać o dwoistej roli tego medium - służebnej i kulturotwórczej. Zresztą ta dwoistość nie dotyczy tylko plakatu, także inne formy reklamowe, jak spoty, mogą być wspaniałe, np: ostatni spot Levis'a. MO: A co zaintrygowało Pana na naszych ulicach? MW: Prawdę mówiąc - mało. Jeśli mogę sobie przypomnieć, to parę billboardów Benettona, które zostały od razu zdjęte.

MO: Ale one nie były robione w Polsce. A coś z rodzimej produkcji? MW: Czy coś dzisiaj jest robione w Polsce, czy poza nią, ma coraz mniejsze znaczenie. Formy reklamy wizualnej przekraczają granice. Ta sama stylistyka obowiązuje w Londynie i w Paryżu, różnią się jedynie hasła reklamowe, otwierające jak klucz sens obrazu i stanowiące o jego sile i nośności. Staram się przypomnieć sobie coś, co mnie ostatnio zaskoczyło i nic mi do głowy nie przychodzi. Mogą mi się podobać obrazki typu Marlboro, reklamujące koncerny tytoniowe, z pięknym fotosem, z tradycyjną, ale wyrazistą typografią. Cóż można im zarzucić? Ale na tej samej zasadzie podobają mi się nowe domy. Nawet śmieszny jest dzisiaj pas z ostrzeżeniem Ministra Zdrowia, dodaje temu billboardowi nowego, przewrotnego i trochę idiotycznego smaku. A propos napisów na plakatach, miałem ostatnio długą dyskusję z firmą, która sponsorowała przegląd filmów i nalegała, abym na festiwalowym plakacie umieścił jej logo. Po długich dyskusjach musiałem umieścić ten niechciany, nowy element. Z tego typu sprawami ma i będzie miał do czynienia każdy plakacista. MO: Czy męczy Pana wypełnianie tego typu zleceń? MW: Nie. Pamiętajmy, że plakat zawsze czemuś służył. Problem tkwi w tym, jak połączyć informację z typografią i obrazem. MO: Wspominał Pan perfekcyjne fotosy Benettona czy Marlboro. O ile pamiętam, nie korzysta Pan zbyt często z fotografii w swoich plakatach? MW: Robiłem to, ale z rzadka. Do mniejszych form robiłem kolaże, zrobiłem kiedyś na Festiwal Teatrów w Toruniu plakat wykorzystujący fotografię.

MO: Ale nawet, jeśli Pan stosuje fotografię to operuje Pan nią inaczej niż to się zwykle robi. MW: Dzisiaj operuje się fotografią na plakacie na dziesiątki sposobów, a plakat fotograficzny może mieć tysiące obliczy. Jednak magma królująca w środowisku plakatu filmowego jest przerażająca, ale to Hollywood narzuca swą stylistykę. Wszystko wychodzi jakby spod jednej ręki, według jednego kodu. Nie ma to nic wspólnego ze starym plakatem filmowym, o którym się co prawda mówiło, że jest mało reklamowy, ale był zauważany na ulicach. Nawet dawne plakaty fotograficzne ze złą poligrafią jakoś się bronią, bo były robione z pomysłem. MO: Czy pańskie podejście do plakatu, który jest zwykle czarno-biały i wykonany przy użyciu technik klasycznych odbija się na tym, co robią pańscy studenci? MW: Na szczęście nie. Co prawda moi studenci mniej teraz widzą moich produkcji, bo jestem prawie nieobecny na rynku, ale ci, którzy chcą, wiedzą, co zrobiłem, co mogę robić. Na szczęście nie jest tak, że powiela się to, co robi profesor. W pracowni Tomaszewskiego też było tak, że każdy starał się iść własną drogą. Zresztą obok mojej pracowni nadal istnieje pracownia malarstwa, rysunku, grafiki, gdzie każdy student tworzy swój styl. Tego zazdroszczą nam inne uczelnie i jest to niezaprzeczalny atut ASP. Nasz grafik designer ma w sobie kulturę obrazu i świadomość, że kawałek papieru poza tym, że służy jako plakat, jest też obrazem.

MO: Pańskie projekty plakatów i okładek nie są agresywne. Są subtelne, jakby nieefektowne. Czy one mają szansę się przebić w obecnych kolorowych i agresywnych czasach? MW: Większość dzisiejszych plakatów i np. okładek książkowych czy czasopism to śmietnik, agresja, która tłumi sama siebie. Często najbardziej agresywnym staje się bardzo spokojny plakat, jeśli w jego otoczeniu znajdują się same agresywne prace. Ten spokojny potrafi wygrać swoją ciszą. Trzeba być świadomym, co robić by być usłyszanym i zobaczonym. Często te "ciche" plakaty na ekspozycjach na Biennale są doskonale zauważane w powodzi innych, które starają się je przekrzykiwać. Pyta mnie pani czy subtelne, ciche plakaty mają szansę się przebić. Ależ jak najbardziej, tylko to trzeba uświadomić decydentom, którzy wykładają na to pieniądze. Dzisiaj połowę energii człowieka, który decyduje się zostać grafikiem, pochłania rozmowa z klientem, którego trzeba przekonać do projektu. MO: Czy wierzy Pan, że można w obecnych czasach dokonać zmian w mentalności ludzi? MW: Gdybym w to nie wierzył, to rzuciłbym pracę na Akademii już dawno. Po co tu siedzę? Bo wierzę, że zasiane ziarno - w postaci młodych artystów - musi zaowocować na rynku. Kto, jeśli nie oni, powinni zajmować kierownicze stanowiska w agencjach reklamowych i kształtować nasz świat obrazów w jakiejkolwiek by to było formie druku i czemukolwiek by służyło? Zresztą, sam się czasami dziwię, po co młodzi chcą mieć za wszelką cenę dyplom, gdy na dyplomy już się nie patrzy. Przecież obecnie wystarczy mieć komputer i parę programów, żeby uważać się za grafika designera. Stąd może wziął się ten początkowy chaos na rynku graficznym, który teraz powoli się porządkuje. Kiedyś były komisje, rzeczoznawcy. Dzisiaj rządzi ten, kto ma pieniądze. Znajdujemy się w okresie przemian, który - choć przejściowy - czasem trwa długo.

To prawda, że same plakaty miały już inny porządek niż kartki notatek pracownianych, ale drogę do nich prowadzącą na pewien sposób widziało się poza nimi i poprzez nie. Dzisiaj całe to bogactwo nie kończy się finałem plakatu, częściej zmierza do ilustracji w książce lub w czasopiśmie. Z druków Wasilewskiego jeszcze niedawno widzieliśmy plakat rocznicy powstania w Gettcie; ostatnio jego znak towarzyszył festiwalowi Shalom. Ale ulica nie ujawnia nic więcej. Kultura w gruncie rzeczy pozbawiła się swego trębacza, (jeśli wolno ofiarować plakatowi podobną metaforę). Zatem w pracowni Wasilewskiego coraz mniej jest szkiców do kompozycji publicznych, rosną natomiast ilości rysunków prywatnych, które tworzą po prostu laboratorium formy. Kładzione na różnych kartkach i papierach, czasem mimochodem, czasem mimo zwięzłości, widocznie w seriach wypracowane, są one zawsze etiudą jednego motywu przewodniego: motywu człowieka. Oczy, twarz, głowa, lotna linia profilu, sylwetka pojedyńcza, czasem wieloraki zapis postaci. Ale przede wszystkim pojedyńczość statyczna lub zmienna. Człowiek sam jest znakiem, który mówi najwięcej. Zapis, jakiego jest głównym elementem, staje się najważniejszy. Wasilewski nie odrywa oka od ludzi, tropiąc w nich zarówno język form uniwersum, jak ich własne, małe tajemnice. Odbywa się to w ciszy i ze skromnością, rezultaty tych obserwacji są dobrem materialnym tylko jednej osoby. Twórczość Mieczysława Wasilewskiego odsłania widzowi parę spraw równie ważnych, a nawet może ważniejszych od plakatu. Pokazuje przede wszystkim czystą chwilę narodzin sztuki w jej pierwszej dziecięcej postaci. Chwali styk wyobraźni z materią.

A więc (z dalszej wypowiedzi autora) krótkie gadanie na dłuższy temat - z tym kolejnym jednak wyróżnikiem, iż metafora budowana przez artystę posiada jakby podwójne życie. Pierwsze podporządkowane opisywanej idei (z reguły jest to plakat filmowy - główny przedmiot zainteresowań grafika) a więc korespondujące z jej treściową zawartością i drugi swoisty żywot "autonomicznego przekazu graficznego" czyniący pracę nadal intrygującą i czytelną w swej samoistnej anegdocie, gdy pierwotna przyczyna - idea - (film na przykład) dawno straciła swą aktualność. Dla podkreślenia owego waloru intelektualno-graficznych wędrówek pomysłu ograniczył Wasilewski kolor swoich prac do czerni i bieli sięgając często po kombinacje iluzjonistyczne i zbliżając się tym samym do doświadczeń mistrza graficznej iluzji Shigeo Fukudy. Wszelkie porównania nie są tu jednak na miejscu, gdy w większym, jak prezentowany tu zbiorze, dostrzegamy ową własną konsekwencję przetwarzania literackiej treści w piktogram rozpostarty w granicach od czytelnej, budowanej z oznaczonych przedmiotów powieści (Trzy kobiety), po rozwiązania, w których obiekty wywodzące się z materialnej rzeczywistości ulegają przetworzeniu w niemal graficzno-geometryczny znak osiągający granicę skrótowości. Ciekawym polem dla tego rodzaju doświadczeń, swoistym poligonem grafika stały się projektowane przezeń od kilkunastu lat okładki do miesięcznika popularno-naukowego Problemy, gdzie możemy zaobserwować "in statu nascendi" pierwotny zamysł graficzny w swej formie jeszcze wolny od narzucanej plakatem treści, który znajdzie czasem swe odbicie albo echo właśnie w rozwiązaniach plakatowych. Publikowane tu okładki Problemów, jak też pozostałe prace stają się znakomitą ilustracją procesu myślowego ich twórcy. Zabiegu chłodnego i racjonalistycznego, który przywodzi na myśl taką oto końcową definicję: "Plakat - pracownia analiz Mieczysława Wasilewskiego".